Κυριακή 4 Δεκεμβρίου 2011

Ενα σου και ένα μου, η αρχή της συνεργασίας

Το πνεύμα ομαδικότητας βασίζεται κυρίως στην ανταποδοτικότητα, έδειξε μελέτη του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ
The Economist
Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι συνεργάζονται -ακόμα και όταν έχουν τη δυνατότητα να παραπλανήσουν και να εξαπατήσουν τον πλησίον τους- αποτελεί αντικείμενο έρευνας τόσο των οικονομικών επιστημών όσο και της ψυχολογίας. Οι επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα εκφράζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη θεωρία της συνεργασίας ή της ανταποδοτικότητας, γνωστή κι ως «Tit for Tat» (Ενα μου κι ένα σου).
Γενικά, όταν συνεργαζόμαστε με κάποιον έχουμε την τάση να είμαστε γενναιόδωροι… μέχρι βέβαια ο συνεργάτης μας να δείξει ότι δεν διέπεται από τα ίδια αισθήματα και είναι περισσότερο εγωκεντρικός, δεν μοιράζεται τα κέρδη αλλά αντίθετα τα σωρεύει για δικό του αποκλειστικό όφελος. Υπό αυτές τις συνθήκες η συνεργασία διακόπτεται, διότι όπως λένε «εάν με κοροϊδέψεις μία φορά, ντροπή σου, εάν με κοροϊδέψεις δεύτερη η ντροπή είναι δική μου».
Μετά τη ρήξη μιας τέτοιας σχέσης, σύμφωνα με τη θεωρία, αυτός που μας εξαπάτησε θα διδαχθεί από το λάθος του και θα γίνει καλύτερος, θα μάθει να μοιράζεται. Πολλά πειράματα, τα οποία έγιναν με ειδικά σχεδιασμένα παιχνίδια, υποδεικνύουν ότι αυτή η αρχή της ανταποδοτικότητας πράγματι λειτουργεί στα ζευγάρια. Ομως, όπως είναι λογικό, οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι πιο πολύπλοκες δομές από τα ζεύγη. Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν διαρρηγνύεται μία τέτοια σχέση στην κοινωνία; Μέχρι πρόσφατα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να κατασκευαστούν πρότυπα των συμπεριφορών που διέπουν ένα κοινωνικό σύνολο.
Διαδικτυακό παιχνίδι
Mελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Proceedings of the National Αcademy of Sciences αλλάζει τα δεδομένα. Ο δρ Νικόλαος Χρηστάκης και οι συνάδελφοί του στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ δημιούργησαν ένα παιχνίδι ελέγχου της ικανότητας συνεργασίας που είχε μία ιδιαιτερότητα: οι παίκτες μπορούσαν να συμμετάσχουν στο παιχνίδι μέσω Διαδικτύου. Ετσι οι επιστήμονες απέκτησαν μία πολύ πιο ολοκληρωμένη ιδέα για τη δυναμική που διέπει τη συνεργασία ακόμα και σε μεγάλες ομάδες.
Αρχικώς οι επιστήμονες μοίρασαν πόντους στους συμμετέχοντες. Κατά τα διάρκεια του παιχνιδιού οι παίκτες είχαν την ευκαιρία να χαρίσουν πόντους στους συμπαίκτες-γείτονές τους. Οι πόντοι που χαρίζονταν διπλασιάζονταν στους διαχειριστές του παιχνιδιού και μοιράζονταν στη συνέχεια σε όλους τους παίκτες της ομάδας. Ετσι, εάν όλοι συνεργάζονταν, κέρδιζαν. Την ίδια στιγμή ακόμα και ένας λιγότερο γενναιόδωρος παίκτης που δεν χάριζε τους πόντους του στους συνεργάτες του, επωφελείτο από τη γενναιοδωρία των γειτόνων του. Στο τέλος του παιχνιδιού, οι πόντοι μετατράπηκαν σε χρήματα, καθώς οι επιστήμονες ήθελαν να είναι βέβαιοι πως οι ομάδες των παικτών θα λειτουργούσαν με τα ίδια κίνητρα όπως στην κοινωνία.
Για το παιχνίδι, ο δρ Χρηστάκης και η ομάδα του στρατολόγησαν 785 εθελοντές τους οποίους βρήκαν μέσω της υπηρεσίας Mechanical Turk του διαδικτυακού καταστήματος Amazon. Κάθε παίκτης συνδέθηκε κατά τυχαίο τρόπο με άλλους οκτώ παίκτες και κάθε ομάδα έπαιξε πολλούς γύρους τριών διαφορετικών εκδοχών του παιχνιδιού προτού οι επιστήμονες καταλήξουν σε κάποια συμπεράσματα.
Αρχικά οι παίκτες έρχονταν σε επαφή και αλληλεπιδρούσαν με την ίδια ομάδα συμπαικτών. Στη δεύτερη εκδοχή του παιχνιδιού οι ομάδες αλλάζαν κατά τυχαίο τρόπο, μετά την ολοκλήρωση κάθε γύρου, ενώ στην τελική φάση, οι συντονιστές υπενθύμιζαν σε κάθε παίκτη πώς είχε συμπεριφερθεί ο συμπαίκτης του στον προηγούμενο γύρο, και του ζητούσαν να δηλώσει κατά πόσο θα ήθελε να διακόψει τη σχέση του με τον συγκεκριμένο παίκτη ή να αναζητήσει κάποιον άλλο.
Σε όλες τις φάσεις του παιχνιδιού η πλειοψηφία των παικτών (το 60%) άρχισε με πνεύμα συνεργασίας. Ωστόσο, στις πρώτες δύο φάσεις, το πνεύμα συνεργασίας μειωνόταν συνεχώς επειδή γινόταν όλο και περισσότερο αισθητή η κακή επίδραση όσων δεν τηρούσαν τη βασική αρχή της ανταποδοτικότητας. Ενας παίκτης εμφανιζόταν λιγότερο πρόθυμος να συνεργαστεί όσο μεγαλύτερος ήταν ο αριθμός των συμπαικτών του, που εμφανίζονταν πλεονέκτες και εγωιστές. Αυτό ακριβώς επιβάλλει και η αρχή της ανταποδοτικότητας. Τα «αντίποινα», ωστόσο, δεν αρκούσαν για να διασώσουν το πνεύμα συνεργασίας και ύστερα από δώδεκα γύρους μόνο το 10-20% των παικτών εξακολουθούσαν να διαπνέονται από πνεύμα συνεργασίας.
Στην εκδοχή του παιχνιδιού όπου ο παίκτης μπορούσε να επιλέξει με ποιους θα είχε επαφή, η συνεργασία παρέμεινε σταθερή σε όλους τους γύρους.
Ποιες σχέσεις αντέχουν
Οταν ο δρ Χρηστάκης και οι συνεργάτες του μελέτησαν στην τρίτη εκδοχή του παιχνιδιού τον τρόπο εξέλιξης των σχέσεων ανάμεσα στους παίκτες, διαπίστωσαν ότι οι δεσμοί που ανέπτυσσαν δύο παίκτες με καλή διάθεση για συνεργασία και ανταποδοτικότητα, τηρούσαν την αρχή «ένα σου κι ένα μου». Επιπλέον, ήταν σταθεροί και αντέχαν στον χρόνο, σε αντίθεση με αυτούς που έπαιζαν με κάποιον που δεν είχε την παραμικρή διάθεση να συνεργαστεί.
Eτσι, όταν ολοκληρώθηκε το παιχνίδι όσοι είχαν το «σωστό» πνεύμα διατηρούσαν περισσότερες κοινωνικές διασυνδέσεις συγκριτικά με αυτούς που είχαν απομονωθεί λόγω της πλεονεξίας τους. Επιπροσθέτως, σημειώνουν οι ερευνητές, σταδιακά οι «πλεονέκτες» άρχισαν να μεταβάλλουν τη συμπεριφορά τους. Οι πιθανότη τες ένας τέτοιος παίκτης να επιλέξει τον δρόμο της… αρετής αυξάνονταν αναλόγως με τον αριθμό των συμπαικτών που τον εγκατέλειπαν λόγω του τρόπου με τον οποίο έπαιζε. Η αρχή tit for tat (ένα σου και ένα μου) μπορεί να μην είχε τόσο εντυπωσιακά αποτελέσματα, αλλά τα αντίποινα από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο είχαν.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου